İkisi Google DeepMind çalışanı olmak üzere Üç bilim insanı, protein yapılarını tahmin etme ve tasarlamadaki devrimci ilerlemeleri sebebiyle 2024 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü…
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, Stockholm’de yaptığı açıklamada, 2024 Nobel Kimya Ödülü’nün yarısı David Baker’a “hesaplamalı protein tasarımı”, diğer yarısı ise Demis Hassabis ve John M. Jumper’a “protein yapısı tahmini” üzerine yaptıkları çalışmaları nedeniyle verildiğini açıkladı.
Çalışmalar, tıptan nanoteknolojiye kadar geniş bir yelpazede yeni olanaklar sundu ve yapay zekanın (YZ) ile hesaplamalı yöntemlerin modern bilimi nasıl dönüştürebileceğinin büyük potansiyelini gözler önüne serdi.
Bu saygın ödül, Google DeepMind’ın kurucu ortağı Demis Hassabis ve AlphaFold’un baş geliştiricisi John Jumper tarafından paylaşıldı.
AlphaFold, proteinlerin kimyasal dizilimlerine dayanarak yapılarını tahmin etmek üzere geliştirilmiş bir yapay zeka modelidir. Bu, proteinlerin ve işlevlerinin bilimsel anlayışını dönüştüren büyük bir başarıdır. Nobel Ödülü’nün yarısı bu ikili tarafından paylaşılmaktadır.
Ödülün diğer yarısı, Washington Üniversitesi’nden Profesör David Baker’a verildi. Baker’ın hesaplamalı protein tasarımı üzerine yürüttüğü çalışmalar, aşılar, nanomalzemeler ve küçük sensörler gibi önemli uygulamalara sahip tamamen yeni protein türleri geliştirmeye imkan tanıdı.
Bu araştırma, protein mühendisliğinde bir dönüm noktası teşkil ediyor ve doğada bulunmayan özel proteinlerin tasarımı için yeni imkanlar sunuyor.
İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, Stockholm’de ödül kazananları açıkladı ve hesaplamalı protein tasarımı ile protein yapısı tahminine yaptıkları katkılardan dolayı 11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 810.000 £) değerindeki ortak ödülü belirtti.
Duygusal Açıklama
Hassabis ve Jumper, Nobel Ödüllerini resmi açıklamadan sadece birkaç dakika önce öğrendiler. Hassabis, “Sanırım ikimizin de telefon numarası yoktu,” diyerek eşinin İsveç’ten gelen birden fazla Skype çağrısını nasıl kaçırdığını anlattı.
“Nobel Ödülü’nü almak inanılmaz bir ömür boyu şeref,” dedi ve sözlerini devamında, “Hayatımı yapay zeka üzerine çalışarak geçirdim ve bu tür bir etkiyi hayal etmiştim… Toplum yararına kullanabileceğimiz bir alan bu.” diye ekledi.
Baker, duyuruyu takiben, tamamen yeni proteinler yaratma yolculuğundaki 20 yıllık deneyimlerini paylaştı. Bilgisayar teknolojisi ve bilimsel anlayıştaki son ilerlemelerin bu hedefin gerçekleştirilmesine olanak tanıdığını ifade etti. Bu, koronavirüs için yeni aşıların geliştirilmesini de kapsıyor.
Baker şöyle dedi: “Başlangıçta, 21. yüzyılda insanların karşılaştığı birçok sorunları ele alabilecek yepyeni bir protein dünyası yaratmanın mümkün olabileceğini düşündük. Şimdi bu mümkün hale geliyor.”
Protein Keşfinin Önemi
Nobel Kimya Komitesi Başkanı Heiner Linke, keşiflerin önemine dikkat çekti. “Bu yıl onaylanan keşiflerden biri, olağanüstü proteinlerin oluşturulmasıyla ilgili. Diğeri, 50 yıllık bir hayali gerçekleştirmek: amino asit dizilerinden protein yapılarını tahmin etmek. Her iki keşif de geniş imkanlar sunuyor.”
Proteinler, hayatın sürdürülmesi için vazgeçilmezdir ve hormon üretimi, bağışıklık sistemi tepkileri ve dokuların oluşumu gibi kritik işlevlerde bulunurlar. Baker’ın görevi, doğada var olmayan yeni proteinler yaratmaktır.
2003 yılında belirlenen hedefe ulaşıldı ve o günden bu yana, tıp ve malzeme biliminde geniş uygulama alanlarına sahip yeni proteinler geliştirildi.
Proteinler, 20 çeşit amino asidin uzun zincirler halinde birbirine bağlanmasıyla oluşur ve karmaşık üç boyutlu yapılar oluştururlar. Bu yapılar ve kimyasal bileşenleri, proteinlerin ilaçlar dahil diğer moleküllerle etkileşimini belirleyen faktörlerdir.
Bilim insanları, onlarca yıl boyunca bir proteinin üç boyutlu yapısını onun kimyasal dizisinden tahmin etmeyi hedefleyen “tahmin sorunu” üzerinde çalıştılar. Bu zorluk, aşılamaz gibi görünüyordu ve ilerleme oldukça yavaştı.
AlphaFold 2
Dört yıl önce Hassabis ve Jumper tarafından tanıtılan AI modeli AlphaFold 2, büyük bir atılım sağladı. Jumper, derin öğrenme modellerinin “biyolojinin indirgenemez karmaşıklığını” ele alacak gerekli matematiksel çerçeveyi sunduğunu belirtti.
AlphaFold 2, araştırmacıların belirlenen 200 milyon proteinin hemen hemen hepsinin yapısını tahmin etmelerine olanak tanıdı. Lansmanından bu yana, antibiyotik direnci çalışmalarından plastiği parçalayabilen enzimlerin geliştirilmesine kadar çeşitli uygulamalar için dünya genelinde 190 ülkeden 2 milyondan fazla araştırmacı AlphaFold 2'yi kullanmıştır.
Hassabis, AlphaFold’un, yapay zekanın bilimsel keşifleri hızlandırma ve topluma katkıda bulunma kapasitesinin bir örneği olduğunu vurguladı. Ancak, yapay zekanın “çift amaçlı bir teknoloji” olarak yanlış kullanılma potansiyeline sahip olduğu konusunda da uyarılarda bulundu.
Hassabis, “Bu teknolojinin insanlık tarihindeki en dönüştürücü teknolojilerden biri olacağını her zaman düşündüm,” dedi ve sözlerinin devamında, “İyi kullanım örneklerini nasıl güçlendireceğimizi ve kötü kullanım örneklerini nasıl azaltacağımızı dikkatlice değerlendirmeliyiz. Ayrıca, taşıdığı risklerin de farkında olmalıyız.” diye ekledi.
Comments