Bilginin laneti, insanların sahip oldukları bilgi düzeyinin, kendileri kadar bilgiye sahip olmayanların bakış açısını anlamalarını zorlaştıran bir bilişsel önyargıdır. İlk olarak 1990'ların sonunda psikologlar tarafından tanımlanan bu kavram, günlük yaşamdan iş dünyasına kadar pek çok alanda etkisini gösterir. Peki, bilginin laneti nedir ve nasıl aşılabilir?
Bilginin Laneti Nedir?
Bilginin laneti, bir kişinin bir konuda bilgi sahibi olduktan sonra, bu bilgiyi bilmeyenlerin bakış açısını ve anlayış düzeyini doğru bir şekilde tahmin edememesidir. Bu, çoğu zaman bilgi sahibi bireyin, bilgiyi bilmeyen kişilere karşı sabırsız ve anlayışsız olmasına yol açar. Örneğin, bir uzman, temel kavramları bilmeyen birine karmaşık bir konuyu açıklarken zorlanabilir. Çünkü uzman, kendi bilgi düzeyinden bakarak, bu kavramların zaten bilindiğini varsayar.
Örneğin, bilginin laneti, bazı alanlardaki bir uzmanın yeni başlayanlara bir şeyler öğretmek için mücadele edebileceği anlamına gelebilir çünkü uzman sezgisel olarak kendisi için aşikar olan şeylerin yeni başlayanlar için de aşikar olduğunu varsayar, oysa durum böyle değildir.
"Bilginin Laneti" terimi ilk kez 1969'da araştırmacılar Colin Camerer, George Loewenstein ve Martin Weber tarafından bir makalede kullanılır.
Bu durum, başkalarıyla iletişim söz konusu olduğunda olduğu gibi, hayatın çeşitli alanlarında sorunlara neden olabileceğinden, onu anlamak önemlidir. En yaygın örnekleri ise;
Uzmanların yeni başlayanlara bir şeyler öğretmelerinin zorlaşması: Bir matematik profesörü birinci sınıf öğrencilerine matematik öğretmekte zorlanabilir, çünkü profesörün konu hakkında öğrencilerden çok daha fazla şey bildiğini hesaba katması zordur.
İnsanların başkalarının davranışlarını tahmin etmesini zorlaştırması: Deneyimli bir sürücü, yeni bir sürücünün yaptığı tehlikeli bir şeye şaşırması gibi...
İnsanların kendi geçmiş davranışlarını anlamalarını zorlaştırması: O sırada sahip olduğu bilgiler, eski kararını güçlü bir şekilde desteklese de, kişinin geçmişte belirli bir karar verdiği için hatalı olduğunu düşünmesine neden olması gibi.
Farklı disiplinlerarası insanların iletişim kurmasının zorlaşması gibi durumlardır.
Bilginin laneti iki ana bilişsel mekanizmaya atfedilir:
Kısıtlayıcı Kontrol: İnsanların başkalarının görüşlerini anlamaya çalışırken kendi bilgilerini tamamen görmezden gelememesi durumu.
Deneyime Yönelik Hatalı Atıf: İnsanların bildikleri ve kullandıkları bir bilginin başkaları tarafından da bilinmesi ihtimalini gözünde büyütmesi durumu; insanların bildikleri bir şeyin diğerleri tarafından da bilindiğini veya bilginin anlaşılmasının aslında olduğundan daha kolay olduğunu varsaymaları.
Günlük Yaşamda Bilginin Laneti
Bilginin laneti, yalnızca uzmanlık gerektiren konularda değil, gündelik hayatta da sıkça karşımıza çıkar. Örneğin, bir kişi bir yemek tarifini ezbere bildiğinde, bu tarifi hiç bilmeyen birine anlatırken zorlanabilir. Aynı şekilde, bir şehri çok iyi bilen biri, o şehirde hiç bulunmamış birine yol tarifi verirken detayları atlayabilir.
İş Dünyasında Bilginin Laneti
İş dünyasında, bilginin laneti özellikle eğitim ve iletişim süreçlerinde kendini gösterir. Deneyimli bir yönetici, yeni başlayan bir çalışana görevlerini anlatırken zorlanabilir, çünkü yeni çalışanın bilgi düzeyini ve deneyim eksikliğini göz ardı edebilir. Bu durum, yanlış anlaşılmalara ve verimsizliğe yol açabilir.
Bilginin Lanetini Aşmak İçin Neler Yapılabilir?
1. Empati Kurmak: Bilgi sahibi kişiler, karşılarındaki bireylerin bilgi düzeyini anlamaya çalışmalı ve onların perspektifinden bakmalıdır. Empati kurarak, bilgiyi daha anlaşılır ve erişilebilir hale getirebilirler.
2. Açık İletişim: Karmaşık konuları basit ve anlaşılır bir dille anlatmak önemlidir. Teknik terimler yerine günlük dil kullanmak, bilgi aktarımını kolaylaştırır.
3. Geri Bildirim Almak: Bilginin doğru aktarılıp aktarılmadığını anlamak için geri bildirim almak faydalıdır. Karşı tarafın ne anladığını sormak, olası yanlış anlamaları ortaya çıkarır.
4. Adım Adım İlerlemek: Bilgiyi küçük parçalara bölerek adım adım anlatmak, karşı tarafın konuyu daha iyi kavramasına yardımcı olur.
Genel olarak, bilginin lanetini çeşitli yollarla azaltabilmek mümkün; bu ön yargıya ilişkin anlayışınızı ve farkındalığınızı artırmak, söz konusu bakış açılarını ve bunlar arasındaki farkları belirlemek, ilgili kişilerden geri bildirim almak ve genel önyargıyı azaltma tekniklerini kullanmak gibi... Bu önyargıyı azaltmasanız bile önyargıyı tanıyarak insanların öğretme kabiliyetiyle ilgili fikir edinebilirsiniz.
Sonuç
Bilginin laneti, bilgi sahibi bireylerin, bilgiyi bilmeyenlerle etkili iletişim kurmalarını zorlaştıran bir bilişsel önyargıdır. Bu önyargının farkında olarak empati kurmak, açık iletişim sağlamak, geri bildirim almak ve adım adım ilerlemek, bilginin lanetini aşmanın yolları arasında yer alır. Bilginin lanetini aşmak, hem kişisel ilişkilerde hem de profesyonel yaşamda daha sağlıklı ve verimli iletişim kurulmasını sağlar.
Tomorrow & ChatGPT
Comments