1920’lerde, genç bir psikolog olan Bluma Zeigarnik, bir lokantada otururken oldukça sıradan görünen bir olayı fark etti. Garsonlar, müşterilerin siparişlerini eksiksiz bir şekilde hatırlayabiliyordu. Ancak, siparişleri teslim ettikten hemen sonra kimin ne sipariş verdiğini unutuyorlardı. Bu durum, Zeigarnik’in ilgisini çekti ve bugün onun adıyla anılan önemli bir psikolojik kavramın keşfine yol açtı…
Peki, Zeigarnik Etkisi nedir ve hayatımızda nasıl bir rol oynar?
Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış veya yarım kalan işlerin, tamamlanmış işlere göre zihnimizde daha güçlü bir şekilde yer etmesi anlamına gelir. Bu etkinin temelinde, beynimizin doğal eğilimlerinden biri yatar: belirsizlikle mücadele etme ve bir işi tamamlama arzusu.
Bluma Zeigarnik, bu durumu test etmek için bir dizi deney düzenledi. Katılımcılara çeşitli görevler verdi ve bazı görevlerin tamamlanmasına izin verirken, diğerlerini yarıda kesti. Deneylerin sonunda, katılımcılar yarıda kalan görevleri, tamamlananlara kıyasla çok daha net bir şekilde hatırladılar.
Kişilerin tamamlanmamış veya bölünmüş-kesilmiş şeyleri, tamamlananlara göre hatırlama olasılıkları iki kat daha fazlaydı. Bu etki daha sonra Zeigarnik Etkisi olarak tanımlandı.
Zeigarnik Etkisi, yarıda kesilen bir görevin, tamamlanacağı ana dek zihnin ön planında tutulduğu bir gerilim seviyesi yarattığı sonucunu ortaya koyar.
Çok yaygın olan erteleme davranışı, kişinin üzerinde ciddi bir ağırlık yapması hatta bu görevi tamamlayana dek başka bir şey yapmanın zorlaşmasının sebebi de bu etkiyle açıklanıyor.
Psikolog Hadassah: "Tamamlanmamış görevler ve bunları ertelemeniz çoğu zaman bunaltıcı sıklıkta ve bize hiç de yardımcı olmayan düşünce kalıplarına yol açar." diyerek konuyu açıklıyor.
Jim Kwik, kişinin istediği hayat ile şu anda yaşadığı hayat arasında yaşadığı gerilimi de bu etkiyle açıklıyor. Kişinin istedikleri ve şimdiye kadar yaptıkları arasındaki gerilimle baş etmenin en iyi yolu Zeigarnik Etkisinin öğrettiklerini hatırlamaktır.
Yapılması gereken işleri tamamlayana kadar zihnin rahatlayamayacağını hatırlayarak görevi tamamlamak yolunda kişinin kendini motive etmesi gerekir.
Profesör Gloria Mark bireylerin düşünce şeklini tamamen değiştirmesi gerektiğini vurguluyor. Çünkü yaptığı araştırmalar gösteriyor ki gün içinde kesintiye uğrayan göreve sonradan dönmek zaman alıyor.
Kesintiye uğratılan işlerin yüzde 82'si aynı gün içinde devam ettirilse de tam anlamıyla göreve dönülmesi 23 dakika 15 saniye alıyor. Bu, dikkatin her dağıldığında görevin 20 dakika uzaması anlamına geliyor. Bu açıdan bakıldığında erteleme davranışından kurtulmak, zaman yönetimi konusunda bireylere önemli katkılar sağlayabilir.
Beynimiz Neden Yarım Kalan İşlere Odaklanır?
Zeigarnik Etkisi, beynimizin bilişsel gerilim yaşadığı durumlarda devreye girer. Yarım kalan işler, beynimizde bir tür “açık dosya” gibi kalır ve bu dosyaları kapatma dürtüsü bizi sürekli rahatsız eder. Tamamlanmamış işler, zihinsel kaynaklarımızı tüketmeye devam eder, çünkü beynimiz bu işleri çözmek için sürekli bir çaba içindedir.
Bu fenomen, özellikle şu durumlarda kendini gösterir:
Sınavlardan önceki öğrenme sürecinde: Çalışmalar, sınava hazırlanan öğrencilerin yarım kalan veya çözemedikleri soruları daha iyi hatırladığını göstermiştir.
Dizi bağımlılığı: Popüler dizilerin sezon finalinde büyük bir olayın yarım bırakılması, izleyicilerin sonraki sezonu sabırsızlıkla beklemesine neden olur.
Görev yönetimi: Bitirilmemiş işlerin zihinsel olarak sürekli hatırlatılması, motivasyonumuz üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratabilir.
Zeigarnik Etkisi Hayatımızı Nasıl Etkiler?
Bu etkiden hem faydalanabilir hem de zarar görebiliriz. İşte birkaç örnek:
Avantajları
Motivasyonu artırır: Yarım kalan işler, bu işleri tamamlamak için bizi harekete geçirebilir.
Hatırlamayı kolaylaştırır: Öğrenme süreçlerinde yarıda kalan bilgiler, daha uzun süre zihinde kalabilir.
Dezavantajları
Stres yaratabilir: Çok fazla yarım kalan iş, zihnimizi yorar ve strese neden olur.
Odaklanmayı zorlaştırır: Bitmemiş işler, başka bir şeye odaklanmamızı engelleyebilir.
Zeigarnik Etkisini Avantajımıza Kullanmanın Yolları
Görevleri küçük parçalara bölün: Büyük bir projeye başlamak zor geliyorsa, işe bir kısmını yarıda bırakmakla başlayabilirsiniz. Beyniniz, bu yarım kalan işin peşini bırakmayacak ve sizi tamamlamaya teşvik edecektir.
Hedeflerinizi belirleyin: Zeigarnik Etkisi, küçük ve somut hedefler belirleyerek bu hedeflere ulaşmanızda size yardımcı olabilir.
Bitmemiş işleri sınırlayın: Yarım kalan işlerin sayısını minimumda tutarak zihinsel yükünüzü azaltabilirsiniz.
Sonuç olarak, Bluma Zeigarnik’in basit bir gözlemi, insan zihninin çalışma şekli hakkında derin bir anlayış kazanmamıza yardımcı oldu. Yarım kalan işlerin etkisi, yalnızca günlük hayatımızı değil, öğrenme alışkanlıklarımızdan iş verimliliğimize kadar birçok alanı etkiliyor. Zeigarnik Etkisi’ni anlamak ve doğru bir şekilde kullanmak, hem kişisel hem de profesyonel yaşamımızda büyük farklar yaratabilir.
Unutmayın, bazen bir işi yarım bırakmak, tamamlamak için ihtiyacımız olan motivasyonu sağlayabilir.
Kaynak: Jim Kwik, Limitless, ChatGPT
Görsel: Irina Blok
Comments